Daan Rijsenbrij heeft het initiatief genomen voor een discussie stuk voor een aanzet van een IT-deltaplan voor de overheid. De discussie is inmiddels op gang. Ook aan mij is gevraagd een reactie te schrijven. Dat doe ik dan ook graag.
Architectuur doet ‘niets’. Mensen doen ‘iets’. Kiezen om aan te sluiten op elkaars perspectief, niet eenmalig maar continu.
Gedachtegangen die mij bijzonder aanspraken uit de reacties tot nu toe:
- Tegenspraak, integriteit, zingeving, menselijke maat (Inge Wertwijn)
- Wendbare wetgeving (Mariette Lokin)
- Een rol aan de voorkant van IT-besluitvorming (Martin van den Berg)
- Het is een besturingsprobleem (Paul Teeuwen)
- Niet de IT-problemen centraal, maar de overheidsdienstverlening (Piet de Kam)
- Transitie naar de digitale ruimte, agile governance (Martijn Sasse en Gijs van Schouwenburg)
Waarbij ik graag opmerk dat de meeste reacties uit ons ‘eigen werkveld’ komen. Ik had graag meer diversiteit in de reacties gezien, daarover later meer.
Wat is het probleem?
Een veelkoppig thema, dat is wel duidelijk geworden uit alle reacties. Hieruit blijkt dat het een samenwerkingsprobleem, een sociologisch probleem, een besturingsprobleem en een positioneringsprobleem is. Daarnaast is het een IT-probleem, een legacy probleem, een beleidsprobleem, een leiderschapsprobleem. Zal ik nog even doorgaan? We hebben ‘het’ probleem daarmee nog niet te pakken. We zien met zijn allen veel verschillende symptomen. Deze worden, die in verschillende contexten waarbinnen de overheid opereert, zichtbaar. Naar mijns inziens valt hier nog veel te leren. Immers, context bepaalt menselijk gedrag[1]. Door de hardnekkigheid van sommige symptomen vraag ik me af of het niet juist aansluit op gewenste behoeften en belangen. Hoe komen we in elke context tot effectieve probleemidentificatie? Dat is dan de vraag.
Het begint en eindigt bij mensen die elkaars rol begrijpen en elkaars rol respecteren
IT is een gecompliceerd geheel. Oorzaak en gevolg zijn in ruimte en tijd gescheiden. Er is sprake van continu doorbrekende patronen van vernieuwing en verandering. Betrokkenen hebben veel verschillende zienswijzen en belangen.
Er is sprake van een taalbarrière tussen business & IT-teams. We begrijpen elkaar simpelweg niet. Hoe realiseer je een vorm van wederkerigheid en wederzijdse afhankelijkheid. In mijn optiek nog steeds de basis voor effectieve samenwerking en besluitvorming. Hoe organiseer je voldoende diversiteit? Door diversiteit te creëren, voorkom je dat het risico ontstaat dat iedereen door een ‘rietje’ blijft kijken. Vanuit die blik trekken mensen (onterecht) conclusies? Hoe blijf je samen aansluiten op urgente en actuele thema’s en laat je als specialist aan mensen zien wat je voor ze aan het doen bent?
Balans tussen lokaal en integraal
We willen een balans vinden tussen lokaal en integraal denken en handelen. Lokaal gaat het over ondersteuning van capabilities en resources (inclusief mensen en technologie). Integraal gaat het over synchronisatie en afstemming (prioriteiten, compliance, standaarden, beleid). Hiervoor zie ik persoonlijk in ieder geval een drietal mechanismen: 1. Shared digitale teams. 2. Coördinatie op organisatie niveau. 3. Helderheid in digitale rollen.
Niveau van governance
Je kunt je de vraag stellen of een inhoudelijke en inrichtende rol op centraal niveau aansluit op de diversiteit van belangen en perspectieven binnen overheidsorganisaties. Ik denk persoonlijk van niet. Deze rol zal op een lager niveau moeten worden uitgevoerd. Centraal niets doen is mijns inziens ook niet wenselijk. Ik zie daar een rol voor synchronisatie en afstemming en een samenwerkende houding in plaats van een toetsende. In de praktijk merk ik dat er wel een behoefte bestaat om te willen leren van eerder gemaakte fouten. Ook de kruisbestuiving tussen overheidsorganisaties onderling kan worden bevorderd. Dit raakt in belangrijke mate de besturings-, besluitvormings- & samenwerkingscontext. Geen enkele vorm van governance is optimaal. Geen governance leidt tot onacceptabele risico’s en verspilling. De Trias Politica biedt een handvat voor scheiding van machten. De gezamenlijke zoektocht is dan welke reikwijdte elke macht dan zou moeten hebben. Daarnaast vragen we ons dan af waar deze het beste is te positioneren en te handhaven.
De centrale rol van data
Technologie is vluchtig. Data is de enige constante factor. Data for benefit in plaats van data for profit. Dan gaat het over de scheiding tussen presentatie/weergave, services/logica, afhandeling en data. Deze biedt kansen om publieke dienstverlening over overheidsgrenzen te laten verlopen. Ketenomkering dus burger centraal, eigenaarschap data bij de burger (datakluis & smart contracts) en data continu valideren en monitoren. De kracht van semantische data om elke dag meer betekenis te geven aan de digitale dienstverlening van de overheid.
Kunnen we wellicht leren van de koers voor de vierde sector[i]?
In elk van de traditionele drie sectoren (for-profit, non-profit en publiek) vertrouwen organisaties op een gespecialiseerd ondersteunend ecosysteem. Hierdoor hopen ze succesvol te kunnen opereren. Dit omvat financiële markten, beleid en regelgeving. Maar denk hierbij ook aan trainings- en onderwijssystemen, meet- en rapportagestandaarden en meer. De afgelopen eeuw heeft ongekende welvaart gecreëerd en de kwaliteit van leven voor een groot deel van de mensheid verbeterd. Ondanks deze vooruitgang worden we vandaag geconfronteerd met uitdagingen door onze geschiedenis. We hebben het over grootschalige, urgente en complexe economische, sociale en ecologische uitdagingen. Veel van deze uitdagingen zijn de gevolgen van verouderde en niet-duurzame economische systemen die de wereldwijde norm zijn geworden.
De vierde sector onderscheid een aantal prioriteiten:
1. Kennis verbeteren
2. Beleid vooraf
3. Bewustzijn verhogen
4. Stakeholders verbinden
5. Opleiden en trainen
6. Middelen mobiliseren
Als allereerst kunnen we onderlingen betrokkenheid vergroten. Dit doen we door bewustwording te vergroten en aan te sluiten bij de diversiteit van belangen. Mensen zullen het uiteindelijk moeten doen. Een vorm van wederkerigheid, wederzijdse afhankelijkheid en een passende context (lokaal&integraal) zijn mijns inziens randvoorwaardelijke voor samenwerking.
Met energie samen aan de slag
Het initiatief van Daan voor een brede inhoudelijke discussie waardeer ik zeer. De reacties laten zien dat er veel energie is om met dit thema aan de slag te gaan. Zoals eerder gesteld had ik graag meer diversiteit in de reacties gezien. We zouden dit kunnen organiseren door individuen en organisaties samen te laten. Er kan gewerkt worden aan de ontwikkeling van de digitale architectuur voor de overheid. Denk hierbij aan een platform om initiatieven, pilots, evenementen te lanceren en elkaar ondersteuning te bieden. Intensieve samenwerking is de sleutel tot het creëren van ‘een digitale architectuur’ voor de overheid. Op dit moment heb ik nog meer vragen dan antwoorden.
[1] https://en.wikipedia.org/wiki/Fundamental_attribution_error
[i] Meer informatie zie https://www.fourthsector.org/